Bazylika Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Strzegomiu

---

Historia

Historia Bazyliki Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Strzegomiu sięga czasów wypraw krzyżowych, kiedy to na terenie Królestwa Jerozolimskiego zaczęły powstawać zakony szpitalne, w tym również późniejsi Joannici. Po klęsce krucjat, zakon ten podejmował szeroką działalność, w tym budowlaną, na terenie całej Europy. W roku 1180 Joannici otrzymali Strzegom, gdzie wówczas znajdował się kościół św. Andrzeja, który niestety został zniszczony przez Mongołów podczas najazdu na Śląsk w 1241 roku.

W XIII wieku zdecydowano o wzniesieniu nowego obiektu sakralnego, a na początku XIV wieku zakon podjął decyzję o budowie większego kościoła. W tym przedsięwzięciu pomogły zarówno księstwa świdnickie, jak i lokalni mieszczanie z Strzegomia. Główna część budowli powstała w latach 1250–1390, a nowy kościół o długości około 80 metrów, został zbudowany z łamanego granitu, bazaltu oraz piaskowca, który posłużył do dekoracyjnych elementów, jak portale i wsporniki.

Warto zaznaczyć, że proces budowy kościoła trwał znacznie długo. Ostateczne prace ukończono dopiero na początku XVI wieku, a w 1718 roku świątynia uległa zniszczeniu na skutek pożaru. Niezależnie od trudności, dokonania zakonu Joannitów i ich wkład w budowę kościoła w Strzegomiu są niewątpliwie zasługujące na uznanie.

Przełomowym momentem w historii bazyliki miał miejsce 15 września 2002 roku, kiedy to papież Jan Paweł II wydał bullę, na mocy której parafia strzegomska uzyskała godność bazyliki mniejszej. Następnie 13 kwietnia 2017 roku biskup Ignacy Dec ustanowił przy bazylice kapitułę kolegiacką, a sama bazylika została uznana za kolegiatę. Jest to jedyna taka bazylika w diecezji świdnickiej, a kościół pełni również funkcję sanktuarium.

Architektura

Bazylika Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Strzegomiu to imponująca budowla, której architektura przyciąga wzrok swoim majestatem. Obiekt jest trójnawową bazyliką, charakteryzującą się transeptem oraz poligonalnie zamkniętym prezbiterium. Trójprzęsłowe prezbiterium stanowi podział głównej przestrzeni, a korpus nawowy komponuje się z pięcioma przęsłami. Nawy boczne, zlokalizowane od strony wschodniej, zakończone są trójbocznie, co dodaje harmonii całej konstrukcji.

Fasada zachodnia kościoła jest dwuwieżowa, jednak warto zauważyć, że obie wieże nie zostały całkowicie ukończone. Wyższa z dwóch, wieża północna, przykryta spadzistym dachem, osiąga wysokość, która współmierna jest z dachem nad nawą główną. Z kolei niższa wieża południowa nie sięga nawet do dachu nawy bocznej.

Wnętrze bazyliki wzbogacone jest o różne formy sklepienia: gwiaździste w kaplicach oraz skrzyżowaniu naw, krzyżowo-żebrowe w nawach bocznych i sieciowe w nawie głównej. Te ostatnie wspierane są przez prostokątne filary, które nadają stabilności całej strukturze. Sklepienia poprowadzone są w sposób, który umożliwia, by żebra spływały na wsporniki, a niektóre z nich przybierają figuralne kształty, co nadaje dodatkowy wymiar artystyczny.

Warto zauważyć, że struktura wschodniego fragmentu kościoła z prezbiterium oraz nawami bocznymi jest charakterystyczna dla regionu Śląska, zbliżona do innych kościołów bazylikowych, takich jak kościół św. Elżbiety oraz halowych, jak kościół NMP na Piasku.

Na zewnątrz budynku, ściany nawy głównej wzmacniają kamienne łuki oporowe, co podkreśla monumentalność konstrukcji. Ceglane szczyty transeptu oraz fasady od strony zachodniej przyciągają uwagę swoją dekoracją, która jest dziełem blend z XVI wieku. Gotycka architektura, typowa dla Śląska, ma swoją najwyraźniejszą manifestację w dekoracji szczytu zachodniego, z charakterystycznymi blendami w kształcie prostokątnych, ślepych okien.

Rzeźba architektoniczna

Trzy bogato rzeźbione portale z tympanonami to niezwykła kolekcja średniowiecznych typów ikonograficznych, które są rzadkością w Polsce. Portal zachodni, datowany na lata siedemdziesiąte XIV wieku, wyróżnia się reprezentacyjnym charakterem wejścia, który uzyskuje dzięki starannie wykonanej kamiennej dekoracji. Ta dekoracja składa się z laskowań i przedstawia posąg Chrystusa jako sędziego świata, a obok niego znajdują się figury Matki Boskiej i św. Jana.

W obrębie łuku portalu rozmieszczono bogaty zespół płaskorzeźb oraz rzeźb pełnoplastycznych. Te dzieła ukazują w sposób narracyjny różnorodne epizody z życia świętego Pawła, w tym m.in. jego nawrócenie, które miało miejsce u wrót Damaszku.

Nad portalem północnym, pochodzącym z trzeciej ćwierci XIV wieku, znajduje się tympanon, na którym zobaczymy płaskorzeźbione przedstawienie Koronacji Matki Boskiej przez Chrystusa. Poniżej widnieją kolejne sceny, które przedstawiają Koronację Batszeby przez Salomona oraz Koronację Estery przez Ahaswera.

Warto również zwrócić uwagę na portal południowy, datowany na około 1400 rok, który zdobi scena Zaśnięcia Matki Boskiej wśród Apostołów, przedstawiona w typie koimesis (gr. κοίμησις).

Wystrój wnętrza

W prezbiterium Bazyliki Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Strzegomiu można dostrzec niezwykłe kamienne sedilia, które charakteryzują się trzema arkadami. Warto zwrócić uwagę na imponujące kamienne sakramentarium, które ma formę wieży o wysokości 4,5 metra. Zostało ono stworzone przez Wolfganga z Wiednia w pierwszej połowie XV wieku. Podziwiać można także późnogotycką chrzcielnicę z XVI wieku oraz rzeźbioną w piaskowcu ambonę, datowaną na 1592 rok.

Na ścianach kościoła zachowały się fragmenty polichromii z XIV i XVI wieku, które nadają wnętrzu wyjątkowego charakteru. Rzeźba nowożytna obecna w świątyni to zespół nagrobków oraz epitafiów datowanych na XVI i XVII wiek, wśród których wyróżnia się nagrobek Georga von Hoberg (Hochberg, 1687-1610) z ośmioma herbami. Skromna ambona w stylu manierystycznym, również z 1592 roku, to dzieło Caspra Bergera z Legnicy.

W centralnym punkcie świątyni dominuje wielki neogotycki ołtarz główny, w którym umieszczona jest gotycka figura Marii z Dzieciątkiem z XV wieku. Wracając do części wieżowej, znajduje się tam niezwykle cenny dzwon kościelny z 1318 roku, który jest fundacją brata Przedbora z Widawy. To jeden z najstarszych dzwonów w Polsce, który wciąż bije. Towarzyszą mu dwa młodsze dzwony, datowane na 1405 i 1424 rok, wszystkie zaś mają na sobie inskrypcje, w tym daty swego powstania.

Warto dodać, że 12 marca 1997 roku w kościele zawieszono górną część figury Jezusa Chrystusa, wykonanej z cynku i pierwotnie pozłacanej, która pochodzi z 1850 roku. Figura ta znajduje się na Górze Krzyżowej. Niestety, została ona uszkodzona w 1945 roku przez żołnierzy sowieckich, kiedy to została przepołowiona wskutek serii strzałów z karabinu maszynowego. Dolna część figury zaginęła, podczas gdy górna została odnaleziona w krzakach w 1969 lub w latach 70. XX wieku, a następnie ukryta w pomieszczeniu nad zakrystią w kościele lub na plebanii.

Kapituła kolegiacka

W skład kapituły kolegiackiej wchodzą kluczowe postacie, które odgrywają istotną rolę w wspólnocie duchowej tego miejsca. Prepozytem jest ks. prałat Marek Babuśka z Strzegomia, którego doświadczenie oraz zaangażowanie są nieocenione w działalności kapituły. Warto również wspomnieć o dziekanie, ks. kan. Piotrze Ważydrągu z Żarowa, który wspiera działania kapituły z ogromną pasją i poświęceniem.

---

Oceń: Bazylika Świętych Apostołów Piotra i Pawła w Strzegomiu

---